پیش از آن که به تاریخچه ی تندیس اشاره کنیم، معنای تندیس را مورد بررسی قرار خواهیم داد. تندیس در واقع معادل فارسی کلمه ی مجسمه می باشد. همگی ما با مجسمه و ویژگی های آن آشنایی داریم. با این که تندیس معادل فارسی کلمه ی عربی مجسمه است، اما در میان مردم کلمه ی «مجسمه» پر آوازه تر می باشد. در فرهنگ دهخدا نیز، تندیس را «تن مانند» معنا کرده و دیس را به معنای مانند در نظر می گیرند.
این نام از آن جایی نشات می گیرد که مجسمه ها در واقع یک شکل سه بعدی هستند که بسیار شبیه به جسم انسان و حیوانات می باشند اما از جنس سنگ، چوب، فلز و … بوده اند، لذا آن ها را با نام تندیس می شناختند.
بررسی تاریخچه ی تندیس
تاریخچه ی ساخت تندیس به حدود 600 سال قبل از میلاد و زمان توسعه ی تمدن بزرگ یونان باز می گردد. در دوران توسعه ی تمدن یونان، این تندیس ها و تندیس گران بودند که شکل جدیدی از بیان را به بشر عرضه نمودند.
در یونان باستان اعتقادی وجود داشت که بیان می کرد «انسان اندازه گیری همه چیزهاست». این اعتقاد را یونانیان بیش از هر چیز در تندیس های خود نشان داده و عرضه می کردند. بنابراین موضوع اصلی تندیس های یونانی نیز چهره ی انسان ها بود.
رفته رفته و در اواخر قرن هفتم پیش از میلاد، یونانیان راه های بهتری برای نمایش چهره ی انسانی یافتند. لذا تندیس کوروس که چهره ی ایستاده ای از یک مرد برهنه بود، ایجاد شد. این تندیس را به عنوان خدایان و قهرمانان می شناختند. سپس برای نشان دادن الهه های خود از تندیس «کره» که چهره ی ایستاده ی یک زن با پارچه ای به دور او بود استفاده کردند. از چهره ی یک زن که بالدار بود و نایک نام داشت نیز به عنوان نماد پیروزی بهره می گرفتند.
تاریخچه ی تندیس و ساخت آن در ایران
بر خلاف تمدن یونان، در تمدن ایران باستان مجسمه سازی و تندیس گری، رواج زیادی نداشته است. گرچه هنر در ایران باستان بسیار ارزشمند بوده و هنرمندان ایرانی در همه ی ادوار نقش های برجسته ی زیادی روی سنگ ها و فلزات ایجاد کرده اند. اما هرگز در پی پیکرتراشی های سنگین روی سنگ و فلز نبوده اند.
لذا در مقابل صدها مجسمه ی سنگین و فلزی که از تمدن یونان و تمدن مصر به جای مانده است، در ایران باستان تنها تعداد معدودی مجسمه ی سنگی و برنزی وجود دارد.
اما علت این امر چیست و چرا چنین اتفاقی روی داده است؟ پاسخ به این سوال در ادامه ی بحث به شما ارائه می شود.
چرا تاریخچه ی تندیس، رواج آن را در تمدن مصر و یونان نشان می دهد؟
برای آن که علت رواج تندیس در تمدن های یونان و مصر را بدانیم، تنها کافی است کمی فکر کرده تا بیشترین کاربرد تندیس ها در مصر و یونان باستان را متوجه شویم. بله، بیشترین کاربرد مجسمه ها در مصر و یونان باستان، پرستش خدایان بوده است. در گذشته مردم این تمدن ها خدایان متعددی را مورد پرستش قرار داده و از آن ها مجسمه های زیادی درست کرده و در معابد، منازل، کاخ ها و … خود مورد استفاده قرار می دادند.
در ضمن یونانیان از مجسمه های سنگی و برنزی قهرمانان خود نیز در معابر و میادین اصلی شهر بهره می گرفتند.
در مصر باستان علاوه بر پرستش خدایان این اعتقاد وجود داشت که روح افراد پس از مرگ به دنیا باز گشته و سرگردان می شود. حال برای جلوگیری از این سرگردانی برای هر جسدی یک مجسمه ساخته شده و در مکانی امن قرار می گرفت. این تندیس ها کاملا شبیه به فرد متوفی بوده و اعتقاد بر آن بود که روح جسم خود را این گونه در این جهان پیدا کرده و به آن باز می گردد.
پس دلیل آن که تاریخچه ی تندیس، رواج آن را در مصر و یونان نشان می دهد، مشخص شد.
علت عدم رواج تندیس گری در ایران باستان چه بود؟
در ایران باستان و آن زمان که ایرانیان به پرستش خدای یگانه می پرداختند، همه ی تمدن های هم دوره ی آن ها مشغول به پرستش خدایان متعدد و بت ها یا در واقع همان تندیس ها بودند. همین امر سبب شد تا تندیس ها در ایران باستان رواج کمی داشته باشد.
در دوره ی ساسانی برای نشان دادن اهورا مزدا و آناهیتا و میترا، از نقوش برجسته ای روی سنگ ها و در دل کوه ها استفاده شد. اما هرگز مجسمه ای به صورت سه بعدی که اطراف آن تراشیده شده و روی یک پایه قرار گیرد و مورد پرستش واقع شود در تاریخ ایران وجود نداشته است.
اما با گذشت زمان استفاده از تندیس و مجسمه ها رواج بیشتری پیدا کرده و امروزه در ایران نیز از آن ها استفاده ی زیادی می شود.
البته کاربری امروزی تندیس های تبلیغاتی کاملا متفاوت با کاربردهای باستانی آن ها بوده و برای تقدیر از افراد و یا تبلیغات مورد استفاده قرار می گیرند.
